DOĞUM KONTROLÜ
Doğum kontrolü bir çiftin aldığı alabileceği çok hassas ve bazen geri dönüşümsüz bir karardır. Çoğu zaman psikolojik ve alelacele alınan bazen zorunlu bazen de sağlık problemi gibi nedenlerle alınan bir karardır. Hekim hastanın korunma isteğinin nedenini, süresini ve geri dönüşüm oranını ve ilerdeki fertilite potansiyeli ile ilgili taşıdığı riskleri iyi analiz edip gerekirse çiftlerin farkındalık ve psikolojik durumlarını değerlendirmelidir.
En eski ve bilindik bir o kadar da güvensiz bir metoddur. Erkek boşalmadan hemen önce geri çekilmekte ve spermler vajinaya değil boşluğa bırakılmaktadır.
2) Postkoial duş
Normal su, sirke ve vajinal temizlik solüsyonları ile ilişkinin hemen ardından vajinanın hemen yıkanmasını amaçlar. Ancak yapılan testler göstermiştir ki ilişkiden 90 saniye sonra spermlerin rahim ağzından geçtiği gözlenmiş olup zaman açısından bir gecikme gebelik ile sonuçlanabilmektedir. Bu da güvenli bir korunma metodu değildir.
3) Laktasyonel amenore
Aslında metod olarak yüksek başarı oranına sahip bir metoddur. Emzirme ile GnRH hormonundaki artış ile yumurtlamayı sağlayan FSH ve LH hormonlarında ciddi bir baskılanma sonucu bayan da sağlıklı bir yumurtlama olmamakta böylelikle olası gebelikten korunmuş olmaktadır.
4) Prezervatif
İlişki süresince peniste kalan genelde latex malzemeden üretilmiş kondom ve ya halk dilinde kılıf kullanımı talimatnamelere uyulduğunda oldukça başarı oranı yüksek bir metottur.Yine de yapılan araştırmalar üçbinde 1 ihtimal üretim hatası olabileceği konusunda kullanıcıları uyarmaktadır. Bir yıl düzenli kullanıldığında %2 lik bir başarısızlık ile gebelik oluştuğu unutulmamalıdır.
5) Vajinal diyafram
Diyafram vajinada rahim ağzı ile mekanikbir bariyer görevi görür.5 ila 10 cm arası çapa sahiptir. Vajen arka boşluğuna oturacak bir tasarıma sahiptir. Uygulama setinde kayganlaştırıcı ile beraberdir ki bu da uygulama kolaylığı sağlamaktadır. Uygulamadaki en büyük sorun kişinin doktor ya da ebe yardımı ile uygulayıp bir müddet üzerinde taşıma zorunluluğudur.
6) Servikal başlık
Vajinal diyaframdan daha küçük çaplı, daha kısa süreli kullanıma uygun ve kendi kendine uygulama kolaylığı avantajlarına sahiptir. Kişisel kullanım hataları nedeni ile çok güvenli bir metot değildir.
7) Sperm öldürücü jel
Jel,krem,köpük ve fitil tarzında sperm için toksik etkilere sahip kimyasallar içerir. Bu kimyasalların irritasyon gibi etkileri kullanımını sınırlamaktadır.
8) Doğal metod (Takvim Yöntemi)
Döllenme fizyolojisi anlaşıldığı kadarı ile yumurtlamayı takip eden 3 gün içinde kadın tüpü içinde olmakta ve 6 gün sonra döllenmiş yumurta rahim içine düşerek endometrium hazır ise rahime tutnmaktadır. Eğer iz yumurtlamayı kesin bir şekilde biiyorsak korunmamız kolay olacaktır. Normal bir döngüye sahip bayan her zaman adet gördüğü günün 14 gün öncesinde yumurtlar. Ve bu tarihten 3 gün önce ve 3 gün sonraya gelecek şekilde korunması o ay için gebelik ihtimalini neredeyse %0.3 e kadar indirmektedir.
9) Doğum kontrol hapları
Ağızdan doğum kontrol hapları östrojen ve progestin hormonlarını içeren yumurtlama ve rahim içindeki endometrium tabakasının embriyoyu tutmak üzere organize olmasını engelleyerek gebelik oluşumunu bozarlar. Yan etki profili bakımından kullanımı kısıtlansa da dünya üzerinde en sık kullanılan metottur. 21 bazen de 28 hap içeren preparatlar kullanılmaktadır. İlk ay kullanımında yine de ek korunma istense de sonra ki aylardan itibaren neredeyse düzenli kullanıldığında tam koruma sağlamaktadır. Ancak karaciğer rahatsızlığı, alkol kullanımı ya da belli başlı ilaçların karaciğerdeki bazı enzimleri uyarması nedeni ile etkilerinde bir azalma olabileceği unutulmadan her 3 yıl kullanımın sonunda 3 ay ara verilerek uzun yıllar kullanılabilir.
10) Acil ilişki sonrası hormonal korunma
Normal doğum kontrol haplarından daha yüksek doz östrojen yada daha yaygın olmak üzere progestin içeren ve ilk hedef olarak kontrolsüz bir ilişki sonrası olası oluşmuş bir döllenmenin endometriuma tutunmasını engellemeyi amaçlar. Kullanıldığı ay biraz fazlaca adet kanaması gibi bir yan etki dışında fazla olmamak kaydı ile bulantı ve kusma yapabilir. Unutulmamalıdır ki ilaç içimini takip eden 1 saat içinde meydana gelen bir kusma ilacın emilimi henüz oluşmadığı için kan seviyesi yeterli seviyeye gelmeyecek ve korumayacağı için ek doz önerilmelidir.
11) İmplant ve RİA (sipiral)
Steroid sex hormonları içeren implantlar deri altına uygulanmak sureti ile 5 yıllık bir koruma planı oluşturulabilr. Tercihen kol iç yüz (pazu) deri altına hafif bölgesel uyuşturma ile 30-40 saniye de takılabilen implant da son zamanlarda popülaritesi azalmış bir yöntemdir.
12) Tüp ligasyonu
Laparskopi ile yapılan bu işlem büyük bir yüzde ile geri dönüşümsüz kabul edilse de yine yumurtalık rezervi iyi olan nispeten genç kişilerde laparaskopi ile düzeltiliebilirken, daha ileri yaşta ve yumurtalık rezervi azalmış ya da orta veciddi erkek faktörü olan kadınlarda düzeltmek yerine hemen tüp bebek tedavisi planlanmalıdır.
Yöntemler;
1) Koitus interruptusEn eski ve bilindik bir o kadar da güvensiz bir metoddur. Erkek boşalmadan hemen önce geri çekilmekte ve spermler vajinaya değil boşluğa bırakılmaktadır.
2) Postkoial duş
Normal su, sirke ve vajinal temizlik solüsyonları ile ilişkinin hemen ardından vajinanın hemen yıkanmasını amaçlar. Ancak yapılan testler göstermiştir ki ilişkiden 90 saniye sonra spermlerin rahim ağzından geçtiği gözlenmiş olup zaman açısından bir gecikme gebelik ile sonuçlanabilmektedir. Bu da güvenli bir korunma metodu değildir.
3) Laktasyonel amenore
Aslında metod olarak yüksek başarı oranına sahip bir metoddur. Emzirme ile GnRH hormonundaki artış ile yumurtlamayı sağlayan FSH ve LH hormonlarında ciddi bir baskılanma sonucu bayan da sağlıklı bir yumurtlama olmamakta böylelikle olası gebelikten korunmuş olmaktadır.
4) Prezervatif
İlişki süresince peniste kalan genelde latex malzemeden üretilmiş kondom ve ya halk dilinde kılıf kullanımı talimatnamelere uyulduğunda oldukça başarı oranı yüksek bir metottur.Yine de yapılan araştırmalar üçbinde 1 ihtimal üretim hatası olabileceği konusunda kullanıcıları uyarmaktadır. Bir yıl düzenli kullanıldığında %2 lik bir başarısızlık ile gebelik oluştuğu unutulmamalıdır.
5) Vajinal diyafram
Diyafram vajinada rahim ağzı ile mekanikbir bariyer görevi görür.5 ila 10 cm arası çapa sahiptir. Vajen arka boşluğuna oturacak bir tasarıma sahiptir. Uygulama setinde kayganlaştırıcı ile beraberdir ki bu da uygulama kolaylığı sağlamaktadır. Uygulamadaki en büyük sorun kişinin doktor ya da ebe yardımı ile uygulayıp bir müddet üzerinde taşıma zorunluluğudur.
6) Servikal başlık
Vajinal diyaframdan daha küçük çaplı, daha kısa süreli kullanıma uygun ve kendi kendine uygulama kolaylığı avantajlarına sahiptir. Kişisel kullanım hataları nedeni ile çok güvenli bir metot değildir.
7) Sperm öldürücü jel
Jel,krem,köpük ve fitil tarzında sperm için toksik etkilere sahip kimyasallar içerir. Bu kimyasalların irritasyon gibi etkileri kullanımını sınırlamaktadır.
8) Doğal metod (Takvim Yöntemi)
Döllenme fizyolojisi anlaşıldığı kadarı ile yumurtlamayı takip eden 3 gün içinde kadın tüpü içinde olmakta ve 6 gün sonra döllenmiş yumurta rahim içine düşerek endometrium hazır ise rahime tutnmaktadır. Eğer iz yumurtlamayı kesin bir şekilde biiyorsak korunmamız kolay olacaktır. Normal bir döngüye sahip bayan her zaman adet gördüğü günün 14 gün öncesinde yumurtlar. Ve bu tarihten 3 gün önce ve 3 gün sonraya gelecek şekilde korunması o ay için gebelik ihtimalini neredeyse %0.3 e kadar indirmektedir.
9) Doğum kontrol hapları
Ağızdan doğum kontrol hapları östrojen ve progestin hormonlarını içeren yumurtlama ve rahim içindeki endometrium tabakasının embriyoyu tutmak üzere organize olmasını engelleyerek gebelik oluşumunu bozarlar. Yan etki profili bakımından kullanımı kısıtlansa da dünya üzerinde en sık kullanılan metottur. 21 bazen de 28 hap içeren preparatlar kullanılmaktadır. İlk ay kullanımında yine de ek korunma istense de sonra ki aylardan itibaren neredeyse düzenli kullanıldığında tam koruma sağlamaktadır. Ancak karaciğer rahatsızlığı, alkol kullanımı ya da belli başlı ilaçların karaciğerdeki bazı enzimleri uyarması nedeni ile etkilerinde bir azalma olabileceği unutulmadan her 3 yıl kullanımın sonunda 3 ay ara verilerek uzun yıllar kullanılabilir.
10) Acil ilişki sonrası hormonal korunma
Normal doğum kontrol haplarından daha yüksek doz östrojen yada daha yaygın olmak üzere progestin içeren ve ilk hedef olarak kontrolsüz bir ilişki sonrası olası oluşmuş bir döllenmenin endometriuma tutunmasını engellemeyi amaçlar. Kullanıldığı ay biraz fazlaca adet kanaması gibi bir yan etki dışında fazla olmamak kaydı ile bulantı ve kusma yapabilir. Unutulmamalıdır ki ilaç içimini takip eden 1 saat içinde meydana gelen bir kusma ilacın emilimi henüz oluşmadığı için kan seviyesi yeterli seviyeye gelmeyecek ve korumayacağı için ek doz önerilmelidir.
11) İmplant ve RİA (sipiral)
Steroid sex hormonları içeren implantlar deri altına uygulanmak sureti ile 5 yıllık bir koruma planı oluşturulabilr. Tercihen kol iç yüz (pazu) deri altına hafif bölgesel uyuşturma ile 30-40 saniye de takılabilen implant da son zamanlarda popülaritesi azalmış bir yöntemdir.
12) Tüp ligasyonu
Laparskopi ile yapılan bu işlem büyük bir yüzde ile geri dönüşümsüz kabul edilse de yine yumurtalık rezervi iyi olan nispeten genç kişilerde laparaskopi ile düzeltiliebilirken, daha ileri yaşta ve yumurtalık rezervi azalmış ya da orta veciddi erkek faktörü olan kadınlarda düzeltmek yerine hemen tüp bebek tedavisi planlanmalıdır.