Tüp bebek tedavisi nedir? Tüp bebek kimlere önerilir? Tüp bebek tedavisine başlamadan önce neler yapılmalıdır? Tüp bebek tedavisinin aşamaları nelerdir? Tüp bebekte yumurtaların uyarılma ve toplama aşaması nasıl yapılır? Tüp bebekte döllenme aşaması ve embriyo transferi nasıl olur?

İstanbul Kadın Sağlığı ve Tüp Bebek Merkezi Kadın -Doğum ve Tüp Bebek Uzmanı Op. Dr. Nurettin Türktekin, tüp bebek hakkında merak edilenleri Sağlığım İçin Herşey’de anlattı.

TEDAVİYE BASİT KOLAY İŞLEMLERLE BAŞLANIYOR

. Tüp bebek tedavisi nedir? Tüp bebek tedavisi kimlere önerilir?
‘‘Tüp bebek tedavisi, çocuk sahibi olamayan her çiftin uygulayabileceği bir tedavi yöntemidir. Ancak tedaviye önce daha basit ve kolay yöntemlerle başlanır. Eğer o yöntemlerle gebelik elde edilemezse tüp bebek tedavisi yinelenir. Ayrıca teşhis konur konmaz direkt tüp bebek tedavisi kararı verilen hasta grupları da vardır. Birinci planda tüpleri kapalı kadınlar gelir. İlk tüp bebek tedavisi İngiltere’de 1978 yılında iki tüp de kapalı bir kadına yapılmıştır. Yaklaşık 30’a yakın deneme sonrasında gebelik elde edilir. Ancak günümüzde hem teknoloji hem de bilgi ve tecrübelerimiz çok gelişti. Artık çok daha rahat gebe kalınabilecek ilaçlarla, tedavi yöntemleriyle, ön hazırlıklarıyla tüp bebek tedavisinin gelebileceği en üst limite yaklaştığımızı düşünüyoruz. Çünkü tüp bebek tedavisinde yüzde 100 gibi bir başarı olmayacağını fizyolojik olarak biliyoruz.

SÜREÇ YAKLAŞIK 20 GÜN SÜRÜYOR

Tüp bebek tedavisi, kadın yumurtası ile erkek sperminin vücut dışında bir ortamda (laboratuvar ortamında) bir araya getirilerek ve mikro enjeksiyon yöntemiyle sadece spermin genomu taşıyan baş kısmının yumurtanın içine bırakılmasıyla başlayan bir süreçtir. Bu sürecin sonunda döllenme işlemi oluşur. Döllenmeden sonra beş-altı gün kadar embriyo takip edilir. 5. ve 6. günün sonunda gebelik potansiyeli yüksek olan embriyolar ortaya çıkar. Bunların anne rahmine transferi de son aşamadır. Süreç yaklaşık 20 gün kadar bir zaman alır. Süreç bittiğinde hastanın 10 gün gibi bekleme süresi sonunda bebeğin tutunup tutunmadığı da anlaşılır. Toplamda yaklaşık bir ay sonra mutlu haberi vermiş oluruz.’’

STRESİN OLUMSUZ ETKİLERİ VAR

. Tüp bebek tedavisine başlamadan önceki aşama nasıldır? Kadının kullandığı birtakım ilaçlar varsa bırakması gerekir mi? Tedaviye başlayacak hastalara stres vb konularda ne tür önerilerde bulunulur?
‘‘Tüp bebek yapılma aşamasına gelmiş bir çift, merkeze çok ciddi stres altında geliyor. Çünkü  çok iğne yapılacağını, tedaviye günlük gelip gideceğini tahmin ederek işinden gücünden olacağını düşünüyor. Bizim en büyük amacımız insanların bu zor süreci en konforlu şekilde geçirmelerini sağlamak. Bunu sağladığımız ölçüde de başarımızın arttığını görüyoruz. Çünkü stresin çocuk sahibi olma üzerinde çok ciddi olumsuz etkileri var. Çocuk sahibi olamayan çiftlerin bir kısmında hiçbir sorun bulamayabiliyoruz. Bu çiftlerin kontrolleri yaklaşık bir saate yakın sürüyor. Daha önce yapılan tahlilleri, tetkikleri, muayeneleri irdeleniyor. Sonrasındaki ilk muayenede de boyuna, kilosuna, sigara içip içmediğine, başka bir hastalığa bağlı ilaç kullanıyorsa onun etkisine ya da bizim kullanacağımız yeni tedavi yöntemlerinde, daha önce kullanageldiği bir ilacın olumsuz bir etkisi var mı gibi hasta ile ilgili ayrıntılara tek tek bakılır. Daha önceki tedavi ayrıntıları not edilir. Yeni yapacağımız tedavi planında başarıya gidecek en kestirme yolu, ilk seferde verebilmek adına bu ayrıntılara sahip olmak isteriz.’’

İLK AŞAMADA YUMURTALAR UYARILIYOR

. Tüp bebek tedavisinin ilk aşamasında ne yapılır? 
‘‘Yumurtalık, doğal olarak kendiliğinden çalışan bir organdır. Sağlıklı bir kadın vücuttaki hormon dengesi içinde her ay bir tane yumurta üretir. Bu üretilen yumurta aslında 20, 30, 40, 50 tane yumurtanın içinden bir tanesidir. Amacımız bu hastadan alabileceğimiz maksimum yumurtayı almaktır. Çünkü bir yumurtanın iyi çıkıp çıkmayacağı, döllenip döllenmeyeceği, embriyo oluşup oluşmayacağı, oluşan embriyonun ne kadar sağlıklı gelişeceği baştan bilinemez. Bu sebepten 15-20’ye yakın yumurtayı elde etmek isteriz ki her yumurtanın ayrı bir şansı vardır ve yumurtaları uyarmamız gerekir. Uyarmadığımız taktirde sistem bize bir yumurta verecektir. Yumurtanın uyarılması iki ana ilaçla olur. Bir tanesi iğne tedavisidir. Bazı hasta gruplarında haplı tedavi yöntemi uygulanır. Bunlarla yaklaşık 9, 10, 11 gün kadar süre içinde uyarılma işlemi yapılır. Doğal fizyolojide de bu böyledir. Kadının yumurtlama günü 13 ila 17’nci gün arasıdır. Tedaviye de adetin 3’üncü ve 2’ncü günü başladığımız için 11-12 gün civarında uyarı veririz ve yumurtalar aynı doğalda olduğu gibi çatlama aşamasına gelir. Bu kısım yumurtanın uyarılma aşamasıdır.’’

YUMURTALARI TOPLAMA AŞAMASI SEDASYONLA YAPILIYOR

. Toplama aşaması nasıldır? Yumurtaların toplanması ağrılı, acılı bir işlem midir? Anestezi gerekir mi? 
‘‘Bir sonraki aşama olan toplama aşaması ağrılı ve acılı bir işlemdir. Ama hastanın acı ve ağrı duymaması için anestezi verilir. Bu anestezi büyük bir ameliyat anestezisi gibi değildir. Bunlar sedatif ilaçlar dediğimiz daha yumuşak, hastanın hemen ayağa kalkabileceği, hemen bir şeyler yiyebileceği ilaçlardır. Çünkü ciddi bir anestezi aldığında o gece hastayı yatırmamız gerekir. 7-8 saat yemek yediremeyiz, su içiremeyiz. Sedasyon, uyuma ile uyanıklık arası ama hiçbir acının duymayacağı basit bir işlemdir. Bu işlem, çıkacak olan yumurtanın sayısı ile ilgili olarak, 10-20 dakika arasında sürer. Yumurta toplama işlemi vajinal yoldan ultrason eşliğinde yapılır. Ultrasona entegre edilmiş yaklaşık 40 santimlik bir iğne, iğnenin ucu bizim elimizde olmak şartıyla, tam yumurtayı karşımıza aldıktan sonra birkaç santim içeri ittiğimizde yumurtanın içine girer.’’

KOMPLİKASYON OLABİLİR Mİ?

. Yumurtaların toplanma işlemi sırasında birtakım komplikasyonlar olabilir mi? 
‘‘Damar yaralanması olabilir. Bununla ilgili ekibin tecrübesi çok önemlidir. Çünkü işlem, bir ameliyat hemşerisi ile beraber yapılır; anestezi doktoru yanımızdadır. Ama sıfıra yakın bir oranda komplikasyon olduğu bilinmelidir. Buna rağmen birkaç hastada kanama olabilir. Bunlar serum takarak müdahale ettiğimiz basit komplikasyonlardır.’’

. Yumurtaların toplanma işlemi sırasında bazı yumurtalar hasar görebilir mi? 
‘‘Yumurta 100 mikron çapında (1 milimetrenin binde biri)dır. Yani yumurtalığın içinde yüzbinlerce yumurta vardır. Ama bunun 10 ya da 20 tanesi yaklaşık 2 santim çapa getirtilir. Bunun adına da kesecik ya da folikül denir. Yumurtaya değil; o keseciğe girilir. Çünkü yumurta mikron çapında olduğu için aspire ettiğimizde o sıvı ile beraber bir tüpün içine girer. O tüp laboratuvara iletilir. Laboratuvar mikroskobun içine bırakıp gözlemler ve buradan yumurta gelmedi derse, biz tekrar aynı iğne yoluyla sıvı verip tekrar aspire ederiz. Buna yıkama işlemi denir. Yumurta gelene kadar işlem devam eder.’’

BABA ADAYINDA HİÇ SPERM YOKSA…

. Toplanan yumurtalar nasıl döllenir? Baba adayının eğer hiç spermi yoksa süreç nasıl işler? 
‘‘Tedaviye başlarken, erkeğin sperminin durumuna bakılır; hareketi yoksa birtakım ön tedaviler gerekir. Hareketli spermler döllenme kabiliyeti çok yüksek spermlerdir. Ama kimi özel hastalıklarda hareketsiz spermlerle karşı karşıya kalınabilmektedir. Bu tür durumlarda hasta üroloji doktoruna refere edilir. Üroloji doktoru tüp bebek tedavisinin bir iki ay ertelenmesini isteyebilir. Laboratuvara hastanın sperm durumu ile ilgili bilgiyi veririz ve onlar bazı özel ilaçlar hazırlayarak işlem öncesinde hareketlendiren maddeler katarlar. Yumurtanın olgunluk süreci beklenir; yumurtayı topladığımızda yumurta işleme hazır değildir. Bu hastalıklar bittikten sonra yaklaşık yumurtayı topladığımızdan 4-6 saat sonra mikroenjeksiyon işlemi yapılır. Sonra etrafında birtakım hücreler vardır; bunlar soyulur. Tamamen çıplak yumurta elde edildikten sonra spermlerin seçilme işlemine geçilir. Spermlerin seçilme işlemlerinde birden fazla yol uygulanabilir. Bu, hastanın, sperm az mı çok mu, hareketli mi hareketsiz mi ya da ameliyatla mı elde edildi gibi durumuna gör belirlenir. Spermi sıfır olan bir hastadan spermi yumurtalıkların içinden ameliyatla alınır; buna mikroTESE ameliyatı denir. Çok hassas bir organ olduğu içinişlem yaklaşık 40 dakika bir saat kadar sürer. Küçük küçük borucukların içinden sperm arayarak hareketli olanları laboratuvara veririz. Laboratuvar da yumurtalarla bunları birleştirme işlemi yapar.’’

EMBRİYO TRANSERİ NASIL YAPILIYOR?

. Embriyo transferinde embriyolar nasıl seçilir? Embriyo transferi kaçıncı gün, nasıl yapılır? 
‘‘Embriyo transferi genelde 5’inci gün tercih edilir. 5’inci gün transferlerinde başarı çok yüksek olur. Çünkü 3’üncü gün ne kadar çok sayıda embriyomuz olursa olsun 5’inci güne kadarki o 2 günlük süreçte hatalı ve sıkıntılı embriyoların yavaş yavaş söndüğünü; ayakta kalanların da çok sağlam olduğunu biliyoruz. 5’inci güne geldiğimizde hasta 35 yaş altında ise yasal olarak bir transfer yapma hakkımız var. Ancak bu hasta ikiden fazla deneme daha önce yaptı ve gebelik elde edemediyse iki transfer hakkımız söz konusudur. 35 yaş üstü tüm hastalarda iki embriyo transferi mümkündür. İki embriyo transferinin yapılması ikiz çocuk olacak anlamına gelmez. Çünkü tutunma, embriyoya ait bir iştir. Her şey dört dörtlük olsa bile embriyonun tutunmak için bir aksiyon alması gerekir. O yüzden, iki tane koysak dahi yüzde 20 ikiz gebelik, yüzde 80 tek gebelik oluştuğu bilinir.’’